2020թ. սեպտեմբերի 27-ից Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից Արցախի Հանրապետության դեմ սանձազերծված՝ միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպիտ խախտումներով զուգորդված ագրեսիվ պատերազմի հանգամանքները քննելու համար ԱՀ իրավապահ մարմինների կողմից հարուցվել են մի շարք քրեական գործեր, որոնց շրջանակում նախաքննական մարմնի կողմից առգրավվել են բազմաթիվ չպայթած արկեր ու արկերի մնացորդներ, նշանակվել են փորձաքննություններ:

ԱՀ քննչական կոմիտեի քննիչի կողմից փորձաքննության էր ներկայացվել նաև ԱՀ Մարտունի քաղաքի վարչական տարածքում հայտնաբերված՝ չպայթած հրթիռը և դրանից ստացված նմուշները: Անկախ փորձագիտական խմբի կողմից կատարված հետազոտության արդյունքում տրված եզրակացությամբ (եզրակացությունը ստացվել է 07.12.2022թ.) փաստվել է, որ այն իրենից ներկայացնում է սպիտակ ֆոսֆորից բաղկացած ֆոսֆորային ռազմամթերք:

Ռազմամթերքի հայտնաբերման, վնասազերծման և նմուշառման ողջ գործընթացը կատարվել է մասնագետների մասնակցությամբ, ամրագրված տեսաձայնագրությամբ, հետազոտության առարկան և փորձաքննության նյութերը անհրաժեշտության դեպքում կարող են ներկայացվել միջազգային փորձագետների հետազոտությանը:

Այսպիսով, փորձագիտական հետազոտության արդյունքներով հաստատվել է, որ 2020թ. 44-օրյա պատերազմի օրերին Ադրբեջանի զինված ուժերը զանգվածային ոչնչացման ու մարդկային մեծաթիվ կորստի, տառապանքի ու վնասի հանգեցնող քիմիական զենքով ուղիղ թիրախավորել են այն բնակավայրերը, որտեղ գտնվում էր խաղաղ բնակչություն (պատերազմի օրերին ու դրանից հետո հրապարակվել էին քիմիական զենքի կիրառության մասին վկայող մի շարք տեսանյութեր): Այդ կերպ Ադրբեջանը կոպտորեն խախտել է Ժնևի կոնվենցիայի (Արձանագրություն 1) 35-րդ հոդվածը, համաձայն որի՝

«1.Ցանկացած զինված ընդհարման դեպքում ընդհարման մեջ գտնվող կողմերի՝ պատերազմելու մեթոդների և միջոցների ընտրության իրավունքն անսահմանափակ չէ:

2.Արգելվում է կիրառել այնպիսի զենքեր, արկեր, նյութեր, ինչպես նաև պատերազմելու այնպիսի մեթոդներ, որոնք կարող են ավելորդ վնասներ կամ ավելորդ տառապանքներ պատճառել:

3.Արգելվում է կիրառել պատերազմելու այնպիսի մեթոդներ կամ միջոցներ, որոնք նպատակ ունեն շրջակա միջավայրին պատճառել, կամ, կարելի է ենթադրել, որ կպատճառեն լայնածավալ, տևական և լուրջ վնաս»:

ЭКСПЕРТИЗА ЗАВЕРШЕНА – РАКЕТА, ВЫПУЩЕННАЯ В НАПРАВЛЕНИИ ГОРОДА МАРТУНИ ВО ВРЕМЯ 44-ДНЕВНОЙ ВОЙНЫ, ОБНАРУЖЕННАЯ ОРГАНОМ ПРЕДВАРИТЕЛЬНОГО СЛЕДСТВИЯ, ЯВЛЯЕТСЯ ФОСФОРНЫМ БОЕПРИПАСОМ, СОДЕРЖАЩИМ БЕЛЫЙ ФОСФОР

Для расследования обстоятельств агрессивной войны, развязанной 27 сентября 2020 года вооруженными силами Азербайджана против Республики Арцах с грубыми нарушениями международного гуманитарного права, правоохранительными органами Республики Арцах возбуждён ряд уголовных дел, в рамках которых органом предварительного следствия изъято множество неразорвавшихся снарядов и остатков снарядов, назначена экспертиза.

Следователь Следственного комитета Республики Арцах также представил на экспертизу неразорвавшуюся ракету, обнаруженную на административной территории города Мартуни, и полученные от нее образцы. Заключение, выданное в результате исследования, проведенного независимой экспертной группой (заключение получено 07.12.2022 г.) доказало, что ракета является фосфорным боеприпасом, состоящим из белого фосфора.

Весь процесс обнаружения, обезвреживания и отбора проб боеприпасов был осуществлен при участии специалистов с произведением видеозаписи. В случае необходимости, предмет исследования и материалы экспертизы могут быть представлены для изучения международными экспертами.

Таким образом, по результатам экспертного исследования установлено, что в 2020 году в дни 44-дневной войны вооруженные силы Азербайджана применяли химическое оружие, приводящее к массовому уничтожению и многочисленным человеческим потерям, страданиям и ущербу, нанесли прямой удар по населенным пунктам, где находилось мирное население (в дни войны и после нее был опубликован ряд видеоматериалов, свидетельствующих о применении химического оружия).

Таким образом, Азербайджан грубо нарушил Статью 35 Женевской конвенции (Протокол 1), согласно которой:

«1.В случае любого вооруженного конфликта право сторон, находящихся в конфликте, выбирать методы или средства ведения войны не является неограниченным.

2.Запрещается применять оружие, снаряды, вещества и методы ведения военных действий, способные причинить излишние повреждения или излишние страдания.

3.Запрещается применять методы или средства ведения военных действий, которые имеют своей целью причинить или, как можно ожидать, причинят обширный, долговременный и серьезный ущерб природной среде.»

THE EXAMINATION HAS BEEN COMPLETED, THE MISSILE FIRED IN THE DIRECTION OF THE TOWN OF MARTUNI DURING THE 44-DAY WAR, DISCOVERED BY THE PRELIMINARY INVESTIGATION BODY, IS A PHOSPHOROUS AMMUNITION CONTAINING WHITE PHOSPHORUS

The law enforcement agencies of the Republic of Artsakh initiated a number of criminal cases to investigate the circumstances of the aggressive war unleashed by the armed forces of Azerbaijan against the Republic of Artsakh on September 27, 2020 with gross violations of international humanitarian law, in scope of which the preliminary investigation body seized a lot of unexploded shells and remnants of shells, and appointed examinations.

The investigator of the Investigative Committee of the Republic of Artsakh also submitted for examination an unexploded missile and samples obtained from it, which were found in the administrative territory of the town of Martuni. With the conclusion issued as a result of a study conducted by an independent expert group (the conclusion was received on 07.12.2022) it was proved that the missile was a phosphorous ammunition, consisting of white phosphorus. The entire process of detection, neutralisation and sampling of the ammunition was carried out with the participation of specialists and recorded on video. If necessary, the subject of the study and the examination materials can be submitted for an investigation by international experts.

Hence, according to the results of an expert study, it was found that during the 44-day war of 2020, the Azerbaijani armed forces used chemical weapons, leading to mass destruction and numerous human losses, suffering and damage, directly targeted the settlements where the civilian population was located (during the days of the war and after it, a number of videos were published testifying to the use of chemical weapons). Thus, Azerbaijan has grossly violated Article 35 of the Geneva Convention (Protocol I), according to which:

1.In any armed conflict, the right of the Parties to the conflict to choose methods or means of warfare is not unlimited.

2.It is prohibited to employ weapons, projectiles and material and methods of warfare of a nature to cause superfluous injury or unnecessary suffering.

3.It is prohibited to employ methods or means of warfare which are intended, or may be expected, to cause widespread, long-term and severe damage to the natural environm.